We moeten terug naar de menselijke maat in de economie

Werkgerelateerde disruptieve technologie als kunstmatige intelligentie en big data zorgt voor groei van economische welvarendheid. Dit gaat vaak ten koste van het welzijn van werknemers. Zij moeten een uitputtende fysieke en mentale competitie aangaan met systemen en robots zonder dat zij hier zekerheid en toekomstperspectief voor terugkrijgen. Lagere klassen krijgen eerder te maken met de gevolgen van kunstmatige intelligentie, terwijl juist zij minder veerkrachtig zijn dan de andere klassen. De gevolgen van kunstmatige intellentie voor de samenleving zijn onvoorspelbaar door de exponentiële groei van disruptieve technologie. 

Het economische systeem zou voor mensen moeten werken, niet voor kapitaal

Hans Cees Speel

De echte oplossingen liggen op een hoger niveau van het systeem, maar dat heeft te maken met een wereldwijde transformatie naar een ander systeem, met denkers als Pikkety over economische ongelijkheid voorkomen of leiderschapsguru Marshall Goldsmith of Robert Greenleaf over de transitie naar dienend leiderschap in plaats van zelfverrijking in een uberkapitalistisch systeem.

Als we doorgaan met groei door de informatisering en kunstmatige intelligentie als eindpunt in de evolutie zien, dan vallen veel mensen buiten de boot. Je ziet dan dezelfde beweging die ontstond tijdens de industriële revolutie 150 jaar geleden. Grote vermogende tech-bedrijven zoals Amazon en Google investeren flink in informatisering, dat scheelt arbeidskosten en is vooral gedreven door efficiëntiedwang en kapitalisme. Door de exponentiele groei van dit soort technische ontwikkelingen is het onmogelijk alle gevolgen te overzien. Voor een groot deel van de samenleving staat er dan veel te veranderen. Een schrikwekkend voorbeeld. Amazon en vergelijkbare megabedrijven, zijn veelvuldig in opspraak door de manier hoe ze disciplineren of controleren. De arbeidsvoorwaarden zijn schokkend en de vele regels ten behoeve van efficiëntie haast onmenselijk. Uit een recent rapport blijkt dat Amazon extensieve werknemersurveillance toepast met gebruikt van armbanden, camera’s, navigatie-software en hitte camera’s en andere high-end informatie en techniek. Deze data gebruiken ze vervolgens om uit te zoeken welke locaties een hoog risico hebben om zich te verenigen tot een vakbond en tijdig in te grijpen (Amazon is vel tegen vakbonden). Nu informatisering zich ook op cognitieve dimensies ontwikkelt, wordt werk voor de mens een steeds complexere wedstrijd om te winnen of bij te houden.

De lopende band was nog menselijker

Met andere woorden; de komst van de lopende band was complementair aan de menselijke arbeid, maar de zelfdenkende robot gedreven door big data kan de werknemer compleet vervangen. Bij Amazon is een concreet voorbeeld zichtbaar binnen distributiecentra. Voorheen om producten te verzamelen waren orderpickers nodig, deze werknemers banen hun weg door gigantische pakhuizen om producten te verzamelen. Tegenwoordig zijn er naast werknemers systemen geïnstalleerd die met hoge snelheden door een pakhuis suizen, hierbij zelfstandig de snelste routes kiezen en een veelvoud aan gewicht/producten meenemen. Werknemers werken in een metalen kooi, meters bij collega’s vandaan en voeren opdrachten uit die een machine hun opdraagt. De menselijke kwaliteiten alleen bieden geen competitie. Dit orderpicksysteem staat in constante verbinding met het systeem dat de efficiëntst mogelijke bezorgschema’s berekent. Eenmaal ingeladen in een bestelbus rijdt de chauffeur (mogelijk in de toekomst de zelfrijdende auto, of bezorgdrone) naar het juiste adres volgens een strak route- en tijdsschema. Alle werkprocessen zijn onderdeel van een groot geïntegreerd systeem.

Millions of Americans Have Lost Jobs in the Pandemic—And Robots and AI Are Replacing Them Faster Than Ever (Time, 2020)

Het zijn rationele processen zonder empathie

De data die zo’n systeem genereerd wordt vervolgens weer gebruikt voor herziening en verbetering. Doordat Amazon constant bezig is met het doorvoeren van formele rationalisering, worden mensen vergelijken met de on-uitputtende werknemer van de maand; de robot. Het is fysiek zwaar werk, terwijl je voortdurend wordt gemonitord op persoonlijke targets. Werknemers beschrijven deze targets alleen haalbaar als je functioneert als een boven gemiddelde Amazon robot. Met constante herinneringen aan hoeveel orders je per uur moet verwerken, haal je dat niet dan word je ontslagen en getimede plaspauzes. Amazon is veel in opspraak door de manier hoe ze disciplineren of controleren. De arbeidsvoorwaarden zijn schokkend en de vele regels ten behoeve van efficiëntie haast onmenselijk. Uit een recent rapport blijkt dat Amazon extensieve werknemer surveillance toepast met gebruikt van armbanden, camera’s, navigatie-software en hitte camera’s en andere high-end informatie en techniek. Deze data gebruiken ze vervolgens om uit te zoeken welke locaties een hoog risico hebben om zich te verenigen tot een vakbond en tijdig in te grijpen (Hanley & Hubbard, 2020). Amazon is fel tegen vakbonden en zegt te voldoen aan wat deze vakbonden eisen zoals loon, secondaire arbeidsvoorwaarde en carrière mogelijkheden (Bose, 2020).

Banen verdwijnen aan de onderkant van de markt

Met de komst van Amazon naar steden verdwijnen er steeds meer lokale retail banen. Een rapport van Mitchell en LaVecchia (2016) heeft onderzocht dat tot het einde van 2015 Amazon 146.000 banen heeft gecreëerd tegenover een verlies van 295.000 binnen de retailsector in Amerika alleen al. Daarnaast betaalt Amazon werknemers tot 9% minder dan vergelijkbaar werk doet. Doordat veel lokaal werk is weggevallen worden functies snel weer opgevuld door een werknemersoverschot die voorheen binnen de lokale retail werkten. Een dramatische negatieve spiraal. Soortgelijke situaties deden zich voor ten tijde van de industriële revolutie en tussen de wereldoorlogen.

Gelukkig kunnen we er nog steeds wat aan doen, door afdrachten van belastingen door deze internationale bedrijven aan het land waar ze hun business doen en strengere regelgeving op het terrein van arbeid. Maar dit is vooral een politieke keuze, en mogen we niet alleen aan de markt overlaten. Verder liggen de echte oplossingen op een hoger niveau, maar dat heeft te maken met een wereldwijde transformatie naar een ander systeem, met denkers als Pikkety over economische ongelijkheid voorkomen of leiderschapsguru Marshall Goldsmith of Robert Greenleaf over de transitie naar dienend leiderschap in plaats van zelfverrijking in een uberkapitalistisch systeem. Ik kan ook het Nederlandse boegbeeld dr. Inge Nuijten noemen. Gepromoveerd op dienend leiderschap.

In haar boek stelt Leijten de vraag hoe het supranationale EHRM om moet gaan met gevoelige sociaaleconomische zaken over zaken als huisvesting, gezondheidszorg en sociale zekerheid. Het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens heeft betrekking op burgerrechten en politieke rechten, maar door een brede interpretatie en de ondeelbaarheid van mensenrechten raakt het steeds meer sociale kwesties. In dit verband onderzoekt Leijten het idee van bescherming van de kernrechten in diverse mensenrechten en constitutionele contexten. Ze stelt dat het EHRM fundamentele sociaaleconomische rechten moet waarborgen om de essentiële behoeften van kwetsbare individuen en groepen te beschermen zonder daarbij de grenzen van zijn legitieme taak te overschrijden.

Oplossingen gaan verder dan belastingmaatregelen en strengere regelgeving en politieke keuzes, zoals hier wordt aangegeven. Dat is allemaal mensenwerk, dus begin bij de binnenkant. Anders is het een voortzetting van een eeuwenlang schijngevecht en symptoombestrijding. De oorzaak ligt in de mens zelf en dat is maar gelukkig ook, want dan ligt daarin ook de oplossing!

Jhr. Bert-Jan Peter van der Mieden

Een interessant artikel over hoe filantropie de superrijken ten goede komt.

https://www.360magazine.nl/hoe-filantropie-de-superrijken-ten-goede-komt/